Het zelfportret: Helena Cnockaert
We sluiten elk nummer van Kunstletters af met een zelfportret, een beeld van hoe een kunstenaar zichzelf aan de buitenwereld voorstelt. Deze keer: Helena Cnockaert.
Helena: 'In 2020 werkte ik voor mijn bachelorproef rond het zelfportret. Dat idee ontstond het jaar ervoor, toen ik onderzocht hoe we dingen verpakken die we willen helen. Vanuit het idee van een boom, die zijn eigen wondes heelt door er lagen overheen te laten groeien, hulde ik mij in verbanden van mijn grootmoeder. Pas later zag ik in dat dit beeld een zelfportret was en ging dat verder onderzoeken. Met dit werk wilde ik een beeld van het zelf creëren dat, eerder dan een letterlijke afbeelding van een gezicht of lichaam, over de verhouding met de omgeving ging. Want hoe ik mijn ‘ik’ invul, is afhankelijk van de psychologische en fysieke ruimte waarin ik me bevind. Het is altijd een tijdelijk resultaat van het samenvallen met en het afstand nemen van die ruimte.'
Helena: 'Het lichaam lijkt in deze tekening afstand te nemen door te verdwijnen uit het beeld. Maar net daardoor wordt haar aanwezigheid versterkt: als een opening in het beeld, die lijkt te verdwijnen in de weelderige fauna van het tapijt. De tekening toont eerder een verlangen. Het is niet langer het portret van mezelf, maar van hét zelf.
Velen van ons voelen een soort leegte in zichzelf, die we met veel moeite extern proberen op te vullen. We raken vervreemd van wie of wat we kunnen zijn. Het maken van een zelfportret is een poging om vat te krijgen op de constructie die we ‘ik’ noemen. Het kan een spiegel zijn om de zoektocht naar de onontkoombare actuele leegte te erkennen. Een spiegel om het zelf binnen te laten in zichzelf. Een levenslang proces. Het ‘ik’ is nooit af.
Dit jaar keerde ik terug naar dit onderzoek rond zelfportrettten voor mijn solotentoonstelling ‘Hide and Seek’ (in [by’ro], Oudenaarde), onder het motto ‘Kijk terug vooruit’. Geïnspireerd door de befaamde Oudenaardse wandtapijten met groenwerk (verdures) in het stadsmuseum MOU ging ik op stap met mijn analoge camera. Ik verstopte me in de omgevende natuur. Met die foto’s als vertrekpunt ontwikkelde zich een proces van transformatie naar de textiele mentaliteit van de verdures. In die werken lijken de lichaamsvormen te verdwijnen in de weelderige fauna.
Ook deze tekening was op die tentoonstelling te zien, samen met nieuwe werken en een geluidssculptuur ‘I am you’. Hierin tast ik op poëtische wijze, met een eigen Engelse tekst, de relatie tussen lichaam en ruimte af.'
Helena: 'Mijn praktijk ontrolt zich vanuit de inhoud, waarbij ik veldonderzoek, beeldend werken en schrijven combineer. Voor dit onderzoek naar zelfportretten verzamelde ik allerlei ‘oppervlakkige’ informatie die een portret schetst van iemand: vingerafdrukken, favoriete kledij, slaap-en zithoudingen, de betekenis van handlijnen. Ik verzamelde ook intieme informatie, zoals mijn dagboeken. De meest voorkomende woorden hieruit borduurde ik op een verhuisdoek, dat ik in een tapijt rolde. Hiervan maakte ik een foto, waaruit deze pasteltekening ontstond. Enkel de botanische tekening van het tapijt blijft over.
Ik verander tijdens het maakproces vaak van medium, ik zie het als wisselen tussen verschillende talen. Hierdoor gaat er informatie verloren, maar ontstaat er ook nieuwe informatie. De zoektocht is nooit af. Met ieder nieuw antwoord komen er ook nieuwe vragen. Die manier van werken is een constante, het proces is voor mij even belangrijk als het resultaat. Ik schrijf bijvoorbeeld een gedicht over een beeld en dat brengt mij dan tot nieuwe beelden, ook spreken over mijn werk zorgt voor nieuwe beelden.'
Helena: 'Een project dat ik opzette voor kunstenfestival Watou toont goed aan hoe ik graag te werk ga. Het werk is de vertaling van gesprekken die ik voerde met bewoners van Watou, en er gaat een heel proces aan vooraf.
De highbrow (beeld)taal van de beeldende kunstscene die tijdens het festival gebruikt wordt, kan botsen met het taalgebruik van de inwoners. Mijn project ‘Kjér mo ekè were’ probeerde hierin een mediërende rol te spelen. Ik ging in gesprek met inwoners van Watou. Kunst bleek in die gesprekken vaak een te abstract gespreksonderwerp, dus vroeg ik de bewoners om een object te omschrijven dat hen raakt of geraakt heeft. Een object in woorden beschrijven, geeft het meteen een poëtische lading.'
Helena: 'Ik creëerde daarop mijn interpretatie van dat object in textiel, louter op basis van hun omschrijving. Zo liet ik ook ruimte voor misverstanden. Vervolgens sprak ik terug met de verschillende bewoners over mijn uitwerking van het object. Het was een proces van vertalen en herinterpreteren, waarbij cruciale elementen verloren gingen, maar waarbij evengoed waardevolle nieuwe informatie ontstond. Het was een proces van tijd nemen, nadenken, praten en vooral luisteren, waardoor iets zichtbaar werd, wat zich daarvoor nog tussen de plooien van de tijd bevond.
Mijn werk ontstaat meestal in mijn atelier in Wervik, op een domein dat volledig ontworpen is volgens de eigenwijze droom en eclectische smaak van mijn grootvader. Het gebouw waarin mijn atelier zich bevindt, is bijvoorbeeld in de architecturale stijl van de Italiaanse palladio. We organiseren er geregeld rondleidingen.
Het is een groot atelier, waarbij aan de zijkanten tafels staan en de grond vrij is. Het is er niet netjes, er ligt vanalles open: boeken, foto’s, werk van andere projecten. Dat vind ik fijn, zo kan ik linken leggen die ik anders helemaal niet zou maken. Soms ben ik met verschillende technieken tegelijk bezig, dan vilt ik aan de ene tafel, teken ik op de grond en staat mijn scherm open met essays op een andere. Ik kan niet goed stilzitten, waardoor ik hele dag van techniek wissel, om dan weer een bedenking op te schrijven. Maar ik neem ook tijd om na te denken, en zeker bij handmatige werken zoals grote tekeningen of borduur- en viltwerk is er veel tijd om na te denken.
Mijn praktijk beperkt zich uiteraard niet tot mijn atelier, ik neem mijn werk overal met me mee. Zo zit ik vaak met een borduurwerk op de trein of lees ik onderweg over bepaalde onderwerpen.'
Helena Cnockaert
° 1999
Heeft een atelier in Wervik
Maakt multidisciplinair werk, waarbij textiel (in de brede context) een vaak terugkerend medium is.
Master textiel behaald in Luca School of arts, Gent.
Helena's pagina op Beeld.
Jouw zelfportret in Kunstletters?
Zet een foto van een zelfportret op ons digitaal platform Beeld en gebruik het woord ‘zelf’ of ‘self’ in de titel van het werk. Misschien staat jouw zelfportret in het volgende nummer.
